Stanowi ultima ratio, czyli ostateczność. Prawo karne obejmuje sprawy przeciwko życiu, zdrowiu czy mieniu jednostki i dotyczy najbardziej złożonych postępowań. Poznaj jego definicję wynikającą z obowiązujących przepisów, zakres, źródła oraz podstawowe pojęcia stosowane przez ustawodawcę i sądy. Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jak jest dzielona ta gałąź prawa oraz jakie dokładnie funkcje spełnia.
Co to jest prawo karne?
Jest to ogół przepisów, które definiują czyny zabronione pod groźbą odpowiedzialności karnej oraz opisują konkretne konsekwencje, jakie mogą grozić za ich popełnienie. Wobec niego wszyscy są równi, co ma dawać obywatelom poczucie sprawiedliwości i bezpieczeństwa.
Jakie są źródła prawa karnego?
W Polsce jako źródła prawa karnego obowiązują ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku. Są to: Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego oraz Kodeks karny wykonawczy. Oddzielne przepisy dotyczą przestępstw i wykroczeń skarbowych. Tutaj głównym źródłem jest Kodeks karny skarbowy z 10 września 1999 roku. Dodatkowo sądy opierają się o liczne rozporządzenia do powyższych ustaw oraz obowiązujące umowy międzynarodowe (m.in. Europejska Konwencja Praw Człowieka).
Podstawowe pojęcia prawa karnego
W ustawodawstwie stosuje się wiele specjalistycznych terminów, które wykorzystuje sąd rejonowy, wojewódzki, administracyjny i Sąd Najwyższy. Podstawowe pojęcia z zakresu prawa karnego to:
- kara – nałożenie odpowiedzialności karnej na osobę, która złamie obowiązujące przepisy. Może godzić w mienie, dobre imię lub cześć obywatela, który zostaje jej poddany. Jej głównym celem jest zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę oraz zniechęcenie do dokonywania podobnych czynów w przyszłości,
- grzywna – godzi w mienie osoby, na którą zostaje nałożona. Organ (np. sąd rejonowy) zwykle wystawia dokument, który nakazuje zapłatę konkretnej kwoty na rzecz państwa polskiego lub innego podmiotu,
- przedawnienie – czas, po którym obywatel podejrzany o popełnienie przestępstwa nie podlega procesowi i karze. Kodeksy dokładnie określają terminy przedawnienia dla poszczególnych czynów zabronionych.
Podział prawa karnego
W jakich sprawach najczęściej znajduje zastosowanie? Wyróżnia się m.in. prawo karne:
- procesowe,
- skarbowe,
- materialne,
- indywidualne,
- wykonawcze,
- wojskowe.
Stosuje się kilka metod podziału opartych o różne kryteria.
Ze względu na zasady zastosowania prawo karne dzieli się na:
- powszechne – opis wszystkich norm, które obywatele mają obowiązek przestrzegać w każdej dziedzinie życia,
- indywidualne – opisuje zasady postępowania odnoszące się do ochrony interesów i odpowiedzialności ściśle określonej grupy osób.
Ze względu na wagę popełnianych czynów podział obejmuje:
- prawo wykroczeń – reguluje czyny zabronione o niewielkiej szkodliwości społecznej (wykroczenia); do tej grupy należy np. spowodowanie kolizji komunikacyjnej,
- prawo karne sensu stricto – normalizuje czyny zabronione o dużej szkodliwości społecznej (dotyczy zbrodni i występków).
Ze względu na kryterium przedmiotu obowiązuje podział na prawo karne:
- materialne – najważniejszy element kodeksu, w którym opisane są wszystkie czyny zabronione oraz zasady postępowania i obowiązujące kary kryminalne, które grożą za złamanie norm,
- procesowe – ogół przepisów, które określają zasady postępowania względem osoby, która dokonała czynu zabronionego. Jest to szczegółowy opis metod stosowanych w procesach sądowych,
- wykonawcze – szczegółowa metodologia, którą należy zastosować podczas wymierzania kary za dokonanie czynu zabronionego.
Zakres prawa karnego
Obowiązujące w Polsce ustawy obejmują bardzo szeroki zakres czynów zabronionych, których popełnienie grozi odpowiedzialnością karną. Prawo zajmuje się powszechnymi sprawami kryminalnymi o zbrodnie i występki. W tej grupie znalazły się m.in. rozboje, udział w zorganizowanych grupach przestępczych, kradzieże z włamaniem czy posiadanie i handel narkotykami. Kolejnym typem postępowań są przestępstwa gospodarcze (np. oszustwa kredytowe, fałszowanie znaków towarowych, udaremnianie przetargów). Na podstawie przepisów kodeksu sądzone są również błędy medyczne i nieumyślne spowodowanie śmierci.
Oddzielną gałęzią są sprawy skarbowe, które najczęściej dotyczą wyłudzeń podatkowych, przestępstw celnych, naruszeń w prowadzeniu ksiąg rachunkowych, akcyzy oraz organizacji gier hazardowych.
Funkcje prawa karnego obowiązujące w Polsce
Zespół przepisów karnych ma na celu ochronę państwa, obowiązujących w nim stosunków społecznych i ekonomicznych. Ma również zapewnić obywatelom ochronę przed zamachami na ich wolność.
Funkcja sprawiedliwości
Jest to podstawowa rola, która pozwala zaspokoić poczucie sprawiedliwości osób pokrzywdzonych oraz całego społeczeństwa. Postępowania przedsądowe i procesy sądowe mają rozładować negatywne zjawiska, które stały się efektem dokonania czynu zabronionego.
Funkcja ochronna
Regulacje prawne pozwalają zapobiegać popełnianiu czynów niedozwolonych. W normach dokładnie opisany jest ich zakres, co pozwala jasno określić obywatelom, które zachowania są zgodne z przepisami, a jakie już nie. Opis kar działa nie tylko represyjnie, ale i prewencyjnie, ponieważ zniechęca do popełniania wykroczeń oraz przestępstw.
Funkcja gwarancyjna
Dzięki szczegółowym kodeksom i rozporządzeniom jednostki mają zagwarantowaną ochronę przed nadmierną ingerencją ze strony władzy, która mogłaby nadużyć przypisanych jej przywilejów.
Funkcja kompensacji
Inaczej określana jest jako funkcja naprawcza. Polega na próbie naprawienia wyrządzonych krzywd lub szkód (w możliwym zakresie).
Funkcja prewencyjna
Ma obniżać współczynnik popełnianych czynów zabronionych. Obywatele, którzy wiedzą, że za wykroczenia i przestępstwa grożą konkretne konsekwencje prawne, bardziej obawiają się ich dokonywania. Jest to bardzo ważna rola, ponieważ minimalizuje zachowania patologiczne.
Adwokat karny – Wodzisław Śląski, Rybnik
Kancelaria Adwokacka prowadzona przez adwokata Tomasza Kazubskiego prowadzi sprawy obejmujące m.in. prawo: karne, karnoskarbowe, wykroczeń, rodzinne oraz cywilne. Adwokat w Wodzisławiu Śląskim oraz w Rybniku udziela porad prawnych. Prawnik zajmuje się m.in. przestępstwami gospodarczymi, przeciwko rodzinie, medycznymi, drogowymi, korupcyjnymi, seksualnymi, komputerowymi czy oszustwami.
