Zgodnie z treścią art. 211 k.k., karze pozbawienia wolności podlega osoba, która wbrew woli osoby powołanej do opieki lub nadzoru, uprowadza lub zatrzymuje małoletniego poniżej 15 roku życia (albo osobę nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny).
Uprowadzenie polega na porwaniu, zabraniu, przeprowadzeniu lub przeniesieniu dziecka z dotychczasowego miejsca pobytu (miejsca przebywania dziecka z rodzicem) w inne miejsce. Zatrzymanie zaś dziecka polega na takim zachowaniu, które powoduje, że dziecku np. uniemożliwia się powrót do miejsca, w którym mieszka rodzic sprawujący nad nim opiekę (co oczywiście może łączyć się z wcześniejszym uprowadzeniem), na przykład kiedy dziecko nie wróci z wakacji spędzonych z ojcem do matki sprawującej nad nim stałą opiekę w uzgodnionym terminie.
Wyrażenie zgody przez dziecko na zabranie przez drugiego rodzica nie ma znaczenia dla popełnienia przestępstwa z art. 211 k.k. - dziecko może nie sprzeciwiać się działaniom drugiego rodzica, ale kluczowe dla popełnienia tego przestępstwa jest działanie wbrew woli rodzica, z którym dziecko stale przebywa. Sprawca uprowadzenia może wykorzystać nieuwagę albo nieobecność tego rodzica - na przykład zabrać dziecko przebywające w danym momencie u dziadków.
Polskie orzecznictwo twardo (z nielicznymi wyjątkami) stoi na stanowisku, że nie może popełnić przestępstwa uprowadzenia dziecka z art. 211 k.k. rodzic posiadający pełnię władzy rodzicielskiej. Zgodnie z tym tokiem rozumowania, sprawcą uprowadzenia rodzicielskiego może być rodzic, któremu ograniczono lub zawieszono władzę rodzicielską albo który został tej władzy pozbawiony.
Motywacje porywającego rodzica dla samego popełnienia czynu z art. 211 k.k. pozostają bez znaczenia - mają jednak niebagatelny wpływ na ocenę stopnia społecznej szkodliwości, a w konsekwencji wymiaru kary (będzie o tym mowa poniżej). Może zdarzyć się również, że rodzic uprowadzający dziecko postąpił tak w celu ochrony jego zdrowia psychicznego; wówczas odpowiedzialność może zostać wyłączona na podstawie działania w stanie wyższej konieczności.
Władza rodzicielska
Władza rodzicielska co do zasady przysługuje obojgu rodzicom. Stanowi ona zespół praw i obowiązków rodziców względem ich małoletniego dziecka i trwa do osiągnięcia przez nie pełnoletniości.
Rodzic może zostać pozbawiony władzy rodzicielskiej w określonych przypadkach, np. kiedy zaniedbuje obowiązki względem dziecka, nadużywa władzy rodzicielskiej, kiedy nie interesuje się dzieckiem). Władza rodzicielska może zostać również zawieszona, w szczególności wskutek pobytu rodzica w więzieniu czy jego długotrwałego pobytu za granicą. Sąd może również ograniczyć władzę rodzicielską:
- z przyczyn zawinionych przez rodzica, kiedy jego zachowanie może stanowić zagrożenie dla jego dobra,
- z przyczyn niezawinionych przez rodzica, kiedy rodzice decydują się na rozstanie i nie są w stanie porozumieć się w sprawie dziecka; sąd wówczas wskazuje tzw. rodzica “wiodącego”, a drugiemu z rodziców ogranicza władzę rodzicielską do decydowania o istotnych sprawach dziecka.
Jeśli władza rodzicielska przysługuje w pełni obojgu rodzicom, mogą ją wykonywać samodzielnie, z wyjątkiem obowiązku współdziałania ze sobą przy rozstrzyganiu spraw istotnych dla dziecka. Do takich spraw należą m.in. leczenie dziecka czy miejsce jego pobytu.
Dlaczego według Sądu Najwyższego rodzic posiadający pełnię władzy rodzicielskiej nie popełnia przestępstwa z art. 211 k.k.?
Sąd Najwyższy od wielu lat prezentuje stanowisko nieprzewidujące możliwości uprowadzenia dziecka przez rodzica posiadającego pełną władzę rodzicielską. Jeszcze w PRL, pod koniec lat 70., z orzecznictwa wynikało, iż rodzic może popełnić takie przestępstwo, jeżeli jego władza rodzicielska była ograniczona, zawieszona lub jeśli został jej pozbawiony.
Wynika to z przyjęcia, że jeżeli oboje rodzice mają pełną władzę rodzicielską, to oboje są osobami uprawnionymi do sprawowania opieki nad dzieckiem i mają równe prawa w decydowaniu o sprawach dziecka, w tym o miejscu jego pobytu. Sprawy, w których sąd ustali pełną władzę rodzicielską rodzica będącego sprawcą uprowadzenia czy zatrzymania, kończą się zwykle uniewinnieniem albo umorzeniem postępowania. Tym tokiem rozumowania kierują się również Policja i prokuratura, kiedy rodzice zgłaszają uprowadzenia swoich dzieci. Kwestia ta pozostaje wciąż dyskusyjna i budzi wiele kontrowersji.
Jakie działania może podjąć rodzic w sytuacji uprowadzenia dziecka przez drugiego z rodziców?
Choć wydawać mogłoby się, że w sytuacji uprowadzenia dziecka przez rodzica posiadającego nieograniczoną władzę rodzicielską, drugi z rodziców pozostaje bezsilny to obowiązujące przepisy pozwalają na doprowadzenia do przymusowego odebrania dziecka. Samo naruszenie przez jednego z rodziców prawa drugiego do sprawowania opieki nad dzieckiem nie jest podstawą do żądania powrotu dziecka.
Aby poszkodowany rodzic mógł domagać się od drugiego oddania dziecka, powinien w pierwszej kolejności zwrócić się do sądu opiekuńczego o zmianę sposobu wykonywania władzy rodzicielskiej przez tego rodzica, na przykład poprzez żądanie ograniczenia władzy rodzicielskiej.
Polskie prawo pozwala na równoczesne rozstrzyganie przez sąd o władzy rodzicielskiej i odebraniu dziecka od rodzica, który je uprowadził. Postępowanie w sprawie odebrania dziecka zakłada w pierwszej kolejności zobowiązanie rodzica do oddania dziecka, a jeśli to nie przyniesie oczekiwanego skutku, wyznacza się kuratora sądowego, który dokonuje przymusowego odebrania dziecka (często przy wsparciu Policji).
Wówczas dla rodzica otwiera się możliwość ścigania takiego rodzica z art. 211 k.k., ponieważ po ograniczeniu władzy rodzicielskiej albo jej odebraniu, nie ma już wątpliwości co do karalności uprowadzenia. Orzeczenie o przymusowym odebraniu dziecka zakłada wręcz możliwość równoległego postępowania karnego - nie bez powodu kurator, w sytuacji uniemożliwienia odebrania dziecka, powiadamia o tym fakcie prokuratora.
Co grozi sprawcy uprowadzenia rodzicielskiego?
Przestępstwo z art. 211 k.k. zagrożone jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Mając na uwadze, że górna granica kary nie przekracza 5 lat, możliwe jest warunkowe umorzenie postępowania w sprawie o uprowadzenia dziecka. Wymiar kary może zostać również nadzwyczajnie złagodzony, możliwe jest również zawieszenie wykonania kary albo wymierzenie jej w formie grzywny czy ograniczenia wolności. Jeśli do uprowadzenia dziecka doszło przy użyciu groźby lub przemocy, taki rodzic poniesie również odpowiedzialność z art. 191 § 1 k.k..
Przestępstwo uprowadzenia dziecka poniżej 15. roku życia jest ścigane z urzędu.
Porwania dzieci przez rodziców, którym przysługuje pełnia władzy rodzicielskiej, niekwalifikowane przez polskie sądy jako przestępstwo z art. 211 k.k. pozostają zagadnieniem wzbudzającym uzasadnione wątpliwości co do prawidłowości takiego rozumowania - coraz więcej pojawia się głosów sugerujących, że przepis ten nie powinien być wykładany w tak wąski sposób, który pozwala sprawcom o nieograniczonej władzy rodzicielskiej pozostawać bezkarnymi.
W celu uzyskania bardziej szczegółowych informacji dotyczących przestępstwa szpiegostwa oraz współpracy z naszą kancelarią zapraszamy do kontaktu przez stronę internetową, telefonicznie lub przez wizytę osobistą w biurze. Zapraszamy do naszych dwóch fili Kancelaria Adwokacka - Adwokat Tomasz Kazubski Wodzisław Śląski lub Kancelaria Prawna - Adwokat Rybnik
