Jednym z głównych celów polskiego prawa karnego jest dążenie do tego, aby interesy pokrzywdzonego były w postępowaniu karnym uwzględniane przy równoczesnym poszanowaniu jego godności. Osoby pokrzywdzone mają prawo do czynnego uczestniczenia w toczącym się w związku z popełnionym przestępstwem postępowaniu i powinny być świadome, iż przysługuje im szereg praw wynikających z ról, w jakich mogą w trakcie postępowania występować.
Kim jest pokrzywdzony
Zgodnie z art. 49 Kodeksu karnego, pokrzywdzonym jest:
- osoba fizyczna - w tym oczywiście osoby małoletnie, osoby niepełnosprawne umysłowo, osoby ubezwłasnowolnione - w ich imieniu występują opiekunowie prawni, rodzice czy kurator
- osoba prawna - spółka z ograniczoną odpowiedzialnością czy fundacja, reprezentowane przez właściwe organy,
- instytucja państwowa i samorządowa, i inne podmioty, które, choć nie mają osobowości prawnej, mają zdolność prawną (np. spółka jawna)
- zakład ubezpieczeń społecznych w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
Co ważne, pokrzywdzonym jest jedynie ten, którego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Wobec tego, nie jest możliwe uznanie za pokrzywdzonych na przykład rodziców osoby, która padła ofiarą zabójstwa, ponieważ przestępstwo zabójstwa chroni jedynie życie danej osoby, zatem rodzice ofiary mogą być jej śmiercią dotknięci tylko pośrednio.
Czym jest postępowanie przygotowawcze
To pierwszy etap postępowania karnego, zmierzający w szczególności do ustalenia, czy popełniono przestępstwo, wykrycia sprawcy i wyjaśnienia okoliczności zdarzenia. Prowadzi je prokurator lub Policja, pod jego nadzorem.
Prawa i obowiązki pokrzywdzonego w postępowaniu przygotowawczym
W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzony występuje jako strona i jego podstawowym prawem jest złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa.
Na etapie postępowania przygotowawczego, pokrzywdzonemu przysługuje prawo do wskazania osoby obecnej podczas czynności podejmowanych w ramach postępowania, o ile nie uniemożliwia to przeprowadzenia czynności lub znacznie jej nie utrudnia.
Pokrzywdzony może również złożyć wniosek o powiadomienie go o sposobie zakończenia sprawy (za pośrednictwem poczty, faksu, poczty e-mail) wraz z odpisem prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie (lub wyciągiem przesłanym elektronicznie).
Obowiązkiem organów prowadzących postępowanie jest pouczenie pokrzywdzonego o tym, że w postępowaniu przygotowawczym przysługuje mu status strony procesowej, a w konsekwencji:
- pokrzywdzony ma prawo składać wnioski o dokonanie czynności w toczącym się śledztwie czy dochodzeniu (np. wnosić o przesłuchanie kogoś w związku ze sprawą),
- znać warunki uczestniczenia w ww. czynnościach, zwłaszcza jeśli jest osobą nieporadną z uwagi na podeszły wiek czy małoletnim,
- korzystać ze wsparcia pełnomocnika, w tym złożyć wniosek o wyznaczenie takiego pełnomocnika z urzędu,
- znać cele i zasady prowadzenia postępowania mediacyjnego, co do którego może wyrazić zgodę, a nawet wyjść z inicjatywą (pokrzywdzony może przecież chcieć się ze sprawcą pojednać),
- do zapoznania się z aktami sprawy (w razie odmowy przejrzenia akt może złożyć zażalenie),
- do tłumacza, jeżeli nie włada on językiem polskim lub jest osobą głuchą czy niemą,
- złożyć do właściwego sądu zażalenie na postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa czy umorzeniu postępowania - ma na to 7 dni od dnia otrzymania postanowienia,
- pokrzywdzonemu przysługuje również prawo do złożenia prokuratorowi nadrzędnemu zażalenia na tzw. bezczynność organu, czyli wtedy, kiedy nie zostanie on poinformowany o wszczęciu śledztwa (dochodzenia) w ciągu 6 tygodni od dnia złożenia zawiadomienia
- pokrzywdzony nie musi być przesłuchiwany w charakterze świadka, jeśli nie jest to niezbędne do ustalenia stanu faktycznego.
Status strony w postępowaniu przygotowawczym to nie tylko szereg uprawnień, ale również obowiązków, w szczególności:
- pokrzywdzony, jeśli nie przebywa w Polsce ani w żadnym kraju UE, ma obowiązek wskazać adres do doręczeń w Polsce lub w innym państwie UE; w innym wypadku pismo uważa się za doręczone, jeśli wysłano je pod ostatni znany adres albo dołączono do akt w przypadku braku adresu,
- pokrzywdzony ma obowiązek informowania o każdej zmianie swojego adresu,
- pokrzywdzony jest każdorazowo zobowiązany do stawiennictwa, jeśli został wezwany na przesłuchanie,
- pokrzywdzony nie może odmówić poddania się oględzinom i badaniom, jeśli karalność czynu zależy od jego stanu zdrowia.
O czym jeszcze należy pouczyć pokrzywdzonego?
W postępowaniu przygotowawczym pokrzywdzonego należy pouczyć również o:
- możliwościach naprawienia szkody przez sprawcę czynu lub otrzymania kompensaty od państwa,
- dostępie do pomocy prawnej, środkach ochrony i pomocy, które wynikają z odrębnych przepisów oraz o organizacjach wsparcia pokrzywdzonych,
- pomocy, na którą przeznaczane są środki z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym i Pomocy Postpenitencjarnej, w szczególności pomoc psychologiczna i medyczna czy finansowanie alternatywnych sposobów rozwiązywania konfliktów (chociażby mediacji rodzinnych),
- możliwości wydania europejskiego nakazu ochrony, tzn. możliwości zwrócenia się przez pokrzywdzonego z wnioskiem do sądu, który orzekł o zakazie zbliżania się, aby zwrócił się on o wykonanie tego środka karnego przez sąd w kraju, w którym pokrzywdzony przebywa,
- możliwości zwrotu kosztów poniesionych w wyniku udziału w postępowaniu,
- o możliwości złożenia wniosku o poinformowanie w zakresie treści oskarżenia i kwalifikacji prawnej popełnionych przez oskarżonego czynów.
Należy pamiętać, że pouczenie musi zostać wręczone na piśmie (lub doręczone, jeśli pokrzywdzonego się nie przesłuchuje), co pokrzywdzony potwierdza składając swój podpis.
Pokrzywdzony w postępowaniu przygotowawczym - pomoc prawna
Na etapie postępowania przygotowawczego, status pokrzywdzonego zakłada jego aktywność. Znajomość podstawowych praw i obowiązków już na samym początku postępowania karnego gwarantuje pokrzywdzonemu chociażby uniknięcie niezłożenia zażalenia w terminie czy wiedzę na temat prawa do przeglądania akt we własnej sprawie. Powinien on również pamiętać, że jednym z jego podstawowych praw w postępowaniu przygotowawczym jest korzystanie z usług profesjonalnego pełnomocnika, który zadba o pełną realizację interesów pokrzywdzonego. Zapraszamy do naszych dwóch fili Kancelaria Adwokacka - Adwokat Tomasz Kazubski Wodzisław Śląski lub Kancelaria Prawna - Adwokat Rybnik
